Verslag Met een rondleiding door het prachtige pand van AT Osborne in Baarn – een gerenoveerd duurzaam Rijksmonument – neemt de praktijkredactie van Gebiedsontwikkeling.nu letterlijk een kijkje in de keuken van de adviesorganisatie. Vandaag staat de ‘mens-kant’ van gebiedsontwikkeling centraal, naar aanleiding van het seminar' Vakmanschap, Engagement en Vertrouwen' dat de praktijkleerstoel Gebiedsontwikkeling TU Delft organiseert met prominente professionals uit de Stichting Kennis Gebiedsontwikkeling*.
Verslag van de praktijkredactiebijeenkomst Gebiedsontwikkeling.nu
De crisis heeft volgens de praktijkredactie alles te maken met een gebrek aan vertrouwen: de crisis is in de kern een vertrouwenscrisis. Door onderling vertrouwen kunnen gebiedsontwikkelingen op een hoger plan worden getrokken. Vertrouwen is daarbij een uitkomst van handelingen, maar geen doel op zich. Een vertrouwensrelatie ontstaat vanuit aandacht, betrokkenheid en zorg. Een vlammetje van ‘intrinsiek gemotiveerd zijn’. Vanuit trots en verbinding kan vertrouwen ontstaan. ‘Verbinding zorgt voor vertrouwen. Je afspraken na komen, je werk met overtuiging doen, samen iets aangaan. Dan gebeurt er iets en ontstaat voortgang in een project.’
Mensen naar de voorgrond
Het wantrouwen tussen partijen, met name tussen overheid en marktpartijen, is traditioneel groot. In de goede tijden kon dit wantrouwen altijd worden ‘afgekocht’, maar nu die mantel hardhandig is afgerukt wordt genadeloos blootgelegd dat partijen elkaar nooit begrepen en gewaardeerd hebben. ‘Er heerst vice versa een fundamenteel niet willen.’ Het wordt tijd dat partijen elkaar gaan zien in de rollen die ze hebben. De imago’s helpen daarbij niet erg. De projectontwikkelaar is niet die kerel met de dikke sigaar, maar iemand die risicodragend investeert en kennis heeft van de markt. Door de overvloed aan geld is de afstand tussen personen en instituties vergroot. ‘Nu komt de factor ‘mens’ meer naar de voorgrond.’
Sociale innovatie
Ook zijn de verkeerde producten neergezet in de goede jaren. Producten die niet altijd maatschappelijke aansluiting vinden. Dit maakt dat er niet alleen tussen publiek en privaat, maar ook maatschappelijk een opgave ligt. Het winnen van vertrouwen is nu essentieel om een gedragen langetermijnperspectief te bieden, dat als houvast kan dienen voor kortetermijnoplossingen.Overvloed leidt tot excessen en een houding van ‘pakken wat je pakken kan.’ Nu, in de mindere tijden, neemt de bereidheid tot samenwerken toe. De opgave beweegt naar de sociale kant, naar sociale innovatie in een complexe samenleving waarin we het met elkaar moeten regelen. Als je dan aan de vertrouwensknop kunt draaien, is meer mogelijk. Er ontstaat een beweging naar een nieuw evenwicht tussen overheid, markt en civil society. Gedeelde belangen zouden moeten leiden tot gedeelde doelen. ‘Daarin moeten we eerlijker zijn naar elkaar.’ Maar helaas wijst de praktijk, bijvoorbeeld die van prijsvragen, uit, dat eerlijkheid niet vaak wordt beloond en je als marktpartij beter braaf een gevraagd programma kunt uitwerken dan kritisch meedenken met het programma an sich. ‘De realistische boodschap gaat het meestal niet redden.’
Topsport
Gedrevenheid is essentieel, daarnaast een goed verhaal dat partijen bindt en daarmee verbindt. Want het is momenteel echt topsport dat wordt bedreven out there, in de projecten. ‘Wil je alle kikkers in de kruiwagen houden.’ De complexiteit is groot, en dat vraagt veel van alle betrokkenen, zeker aan de mens-kant van het verhaal. Sensitiviteit bijvoorbeeld: ogen en oren voor context en voor gezamenlijke belangen. Anderzijds is complexiteit bij gebiedsontwikkeling nu eenmaal een gegeven, dat je niet weg kunt organiseren. Binnen de complexe omgeving waarbinnen je als professional richting geeft aan projecten is de drieslag vertrouwen, betrokkenheid en vakmanschap cruciaal.
Mutual losses
Daarbij komt nog het probleem van de schaal. Het probleem van de ander moet je serieus nemen. Maar op welk niveau kun je problemen oplossen? Het grotere panorama is vaak lastig want abstract, dus is er iets voor te zeggen om toch maar vooral op projectniveau de oplossingen te vinden. Maar juist de verevening (publiek, maar vaak ook privaat) over het schaalniveau van de stad zorgde er de afgelopen jaren voor dat er beweging ontstond. Bovendien laat niet alles zich op projectniveau oplossen. Op dit moment is de grootste opgave niet verevenen, maar het verdelen van de pijn. Zijn we in de huidige slechte tijden in staat tot zo’n mutual losses approach? Als we allemaal een beetje verlies nemen is de winst voor het totaal het meest positief. Maar de pijn delen blijkt in de praktijk bijna onmogelijk. ‘Mensen halen zichzelf er niet uit. Zo blijven we in de patstelling zitten en kunnen we het gesprek niet op een hoger schaalniveau voeren.’
Nieuwe dynamiek
Hoe kan er dan toch ruimte worden gecreëerd om dingen mogelijk te maken? Bijvoorbeeld door een event te organiseren, of door een kleine geldinjectie, of het instellen van een regelvrije zone. ‘Parkeer de mensen die problemen maken even. Trek een lijn met lokale stakeholders, en er ontstaat een proces dat nieuwe dynamiek geeft. Doe iets dat wat los trekt in het gebied en trots genereert bij de mensen zelf.’ Er moet een urgentie vanuit het gebied ontstaan, een urgentie dus die verder gaat dan die van professionals die hun werk doen. De overheid moet daarbij vooral ruimte bieden voor lokale ontwikkelingen. ‘Zwengel ontwikkelingen aan zodat mensen weer vertrouwen krijgen in hun omgeving. Biedt perspectief en zorg ervoor dat ze meedoen.’ Wat daarbij vaak werkt is het begrip tijdelijkheid: ineens blijken dingen wél te mogen als je ze tijdelijk noemt. ‘We hebben meer kleinschalige excuus-truzen nodig.’
Voortgang stimuleren
Door de veranderende, kleinschaliger opgave moeten ook organisaties zich aanpassen. Platte, horizontale organisaties die snel kunnen schakelen en efficiënt werken zijn nu essentieel. Tenslotte het eerlijk zijn naar elkaar toe en het erkennen van elkaars drijfveren. Wat is daar bovenal voor nodig? Kijkjes in elkaars keuken, ook buiten de projecten om. Want onbekend maakt onbemind. Ook een nieuw systeem van incentives, dat beloont op het voor elkaar krijgen van vooruitgang, kan zaken in positieve zin in beweging zetten. Voor de overheid geldt: buig de nee-cultuur om tot een dienstbaar help degene die aan je loket komt. Helaas is er vaak nog ‘ het karrespoor van je eigen manier van werken’ dat zo diep is uitgesleten dat het veel moeite kost om de kar eruit te trekken. ‘Laten we van een afreken-cultuur toe gaan naar een cultuur van ook eens iets durven.’ Van zeggen naar doen. Dat neemt niet weg dat cultuurverandering tijd nodig heeft, om in te slijten.
Deelnemers Praktijkredactiebijeenkomst:
- Ernest Pelders – AT Osborne
- Jeroen Hutten – Nidoo
- Alex Lettenboer – Atelier PRO
- Hans Hugo Smit – MAB
- Agnes Franzen – Gebiedsontwikkeling.nu
- Anne Luijten – Gebiedsontwikkeling.nu (verslag)
Over de praktijkleerstoel Gebiedsontwikkeling
De Praktijkleerstoel Gebiedsontwikkeling valt onder de faculteit Bouwkunde van de TU Delft (afdeling Real Estate & Housing). Zij verricht wetenschappelijk onderzoek, biedt onderwijsprogramma's, verdiept de kennis over gebiedsontwikkeling en ontwikkelt instrumenten en methoden voor de praktijk met als doel het vakgebied gebiedsontwikkeling verder te brengen. Daarbij slaat zij een brug tussen praktische ervaringen en theoretische inzichten.
Stichting Kennis Gebiedsontwikkeling
De leerstoel wordt inhoudelijk en financieel ondersteund door de Stichting Kennis Gebiedsontwikkeling (SKG), diverse publieke en private partijen die zich professioneel met gebiedsontwikkeling bezighouden. De SKG geeft mede richting aan het onderzoeks- en activiteitenprogramma van de praktijkleerstoel.
Zie ook:
Cover: ‘Villa Rusthoek in Baarn’ door Stoqliq (bron: Shutterstock)
Door Anne Luijten
Voormalig hoofdredacteur van Gebiedsontwikkeling.nu
