Gevraagd: nieuwe balans tussen ziel en zakelijkheid

Seminar Vakmanschap, Engagement en Vertrouwen

In de inleidingen van Stefan Schuwer (Ymere), Eva Boudewijn (MotionConsult) en Ellen Masselink (AM) kwamen de grote maatschappelijke tendensen van deze tijd duidelijk naar voren. De shift die we allereerst moeten maken is het accepteren van het einde van groei als drijvende kracht achter onze economie. We bevinden ons niet in een crisis, maar in een transformatie naar nieuwe drivers, waarden en werkwijzen. De wereld van de lineaire economie, de hiërarchie, de macht maakt plaats voor een wereld van een circulaire economie waarin samenwerking voorop staat en het middelpunt niet langer ligt bij het ‘ik’, maar bij de samenleving. Deze ontwikkelingen hebben uiteraard een grote invloed op de manier waarop organisaties zich organiseren en op gebiedsontwikkeling. In deze nieuwe realiteit zijn er zowel de nodige bedreigingen (zoals gevaar voor fragmentatie, isolatie of zelfs uitsluiting van groepen die afhaken) als kansen in co-creatie, engagement, ondernemerschap en bezield samenwerken. Vanuit hiërarchisch leiderschap gaan we toe naar samenwerken vanuit kracht en verbondenheid. Voor gebiedsontwikkeling betekent dit volgens Schuwer onder meer dat we veel meer toe moeten naar het zoeken van de verbinding met andere partijen en professies, in plaats van de waarheid in pacht te hebben als professionals en de anderen vertellen ‘hoe het moet’.

Verbinding en toegevoegde waarde leveren

Nu informatie in onze open-source internet-samenleving geen macht meer betekent moeten organisaties toe naar het geven van veel meer verantwoordelijkheid aan de medewerkers. Medewerkers op hun beurt wordt gevraagd zelf betekenis toe te kennen en zaken te interpreteren. Het maken van de verbinding, het leveren van toegevoegde waarde en een dienstbare houding zijn de assets waar het om draait in de nieuwe realiteit. Op alle vlakken en schaalniveaus vindt de shift plaats: van lineair naar circulair, van hiërarchie naar horizontaal, van individueel naar collectief. Op het individuele niveau vraagt het maken van verbinding om lef, stelt Boudewijn. Verbinding omschrijft zij als daadwerkelijk contact maken met de ander over datgene wat er wezenlijk toe doet. Dat vraagt om openheid en kwetsbaarheid, en het vermogen om scherp te stellen op het gezamenlijke doel. Dat fungeert als houvast, als meetlat om aan te toetsen waar je met elkaar naar toe wilt. Het feit dat er verschillende belangen bestaan is daarbij een gegeven, evenals dat je voor het realiseren van het eigen belang de anderen nodig hebt. Juist aan de gezamenlijke doelstellingen zou meer belang moeten worden gehecht, in plaats van altijd maar weer te hameren op de verschillen. Die verschillen zouden we integendeel juist moeten koesteren, samenwerking bestaat immers bij de gratie van het verschil. In een succesvolle samenwerking creëer je een veilige omgeving waarin verschillen kunnen worden overbrugd. Boudewijn pleit voor gebiedsontwikkeling dan ook voor het veel meer denken in termen van teams en de teamgedachte.

We zijn en masse op zoek naar nieuwe verdienmodellen. De netwerksamenleving maakt het vormen van coalities mogelijk en ook noodzakelijk. In de nieuwe wereld staan tijdelijke coalities centraal in plaats van hiërachische machtsverhoudingen. Inzicht in elkaars drijfveren is essentieel. Wellicht moeten publiek en privaat vaker op meeloop-stage. Vrouwelijke eigenschappen worden steeds belangrijker, betoogt Masselink. Van het ‘logische’, rationele tijdperk gaan we toe naar een manier van werken en samenwerken die wordt gekenmerkt door vrouwelijke waarden. Termen als dialoog, (zelf)reflectie, transparantie en verbinding staan hierbij centraal. Intuïtie wordt een belangrijke bron van kennis bij het nemen van beslissingen. Ego-gedrag en een macho-cultuur wordt niet meer beloond. Maar ook het erkennen dat complexiteit een gegeven is en simpele oplossingen niet bestaan hoort bij de nieuwe realiteit waarbij ‘vrouwelijke’ eigenschappen en wijzen van denken, die mannen overigens evengoed kunnen hebben, de nieuwe sleutels zijn tot succes.

Competenties, leiderschap en systeemveranderingen

Zaaldiscussie:

Deze verschuivingen brengen onder meer met zich mee dat bedrijven gaan denken in termen van competenties in plaats van in functies. Naast de vakinhoudelijke bagage worden communicatieve vaardigheden essentieel. Voor projecten moeten bedrijven daarom casten op competenties, maar hoe doe je dat? En ook de top moet eraan geloven, hoe lastig dat loslaten ook is. ‘Cultuurverandering begint aan de top,’ aldus Schuwer. Medewerkers kunnen alleen hun nieuwe verantwoordelijkheden oppakken als ze zich gesteund voelen. Maar het is vooral de laag net onder de top die hierin een belangrijke rol te vervullen heeft, omdat zich hier het meeste lerend vermogen en de meeste bereidheid tot veranderen bevindt. Bij de jonge leiders zit kortom een deel van de sleutel tot cultuurverandering in organisaties.

Voor iedereen in projecten geldt dat het belangrijk is om te bedenken wat je zelf kunt doen aan de teamvorming. Gebiedsontwikkeling is een kwestie van lange adem, je moet het dus lang zien uit te houden met elkaar. Dat vraagt om een persoonlijke drive dat je wilt dat het lukt, in the end, zegt Mariet Schoenmakers van AM. ‘De kunst is ook gewoon: het met elkaar zien vol te houden, en elkaar daarin vasthouden.’ Dat vraagt naast doorzettingsvermogen het vertrouwen dat je er niet op wordt afgerekend bij elkaar steeds als er iets is. Dat geldt zeker voor de momenten waarop er spanningen zijn, aldus Roel Slagter (Ymere). ‘Als de spanning toeneemt zijn veel mensen geneigd om naar veiligheid te zoeken terwijl dan juist de kwetsbaarheid zou moeten zegevieren.’ Niet alleen de benodigde competenties, ook het proces zelf is aan verandering onderhevig. De opgave aan de beroepsgroep is nu om de nieuwe orde met nieuwe spelregels en instrumentarium tegemoet te treden. Daarbij moet er vooral niet worden gezocht naar een nieuw dominant model. ‘Vroeger leken alle succesvolle projecten op elkaar, nu verschillen ze van elkaar.’ Veel meer ontstaan er nu interacties binnen een systeem die processen op gang brengen. De kunst is om regisseur te worden van die interacties. De kracht van het systeem is dat ze verder gaat dan individuele competenties alleen.

Verslagen sessies:

- Stefan Schuwer – Transformatie tot in de vezels van het bedrijf - Anne Luijten
- Eva Boudewijn – Wat kan men leren van teamvorming? - Mirela Milosevic
- Ellen Masselink – De scheve balans - Iris van Loon
- Bijdrage Ellen Masselink: 'Complexe vraagstukken oplossen met vrouwelijk denken'

Zie ook:

- Een goed team leidt tot een beter project - Interview met Eva Boudewijn
- Multi-party samenwerking: koester de verschillen! - Interview met Sandra Schruijer
- Verandering als continu proces. - Interview met Leon de Caluwe en Stefan Schuwer
- Verlicht leiderschap in complexe processen. - Interview met Erik van de Loo en Karin Laglas
- Kijkjes in elkaars keuken, over de ‘mens-factor’ in organisaties