Verslag De werkconferentie ‘Verbreed vakmanschap’ van 10 oktober in de Koekfabriek in Zaandam ging op zoek naar de contouren van een nieuw vakmanschap voor de stedenbouwkundige. Dit met hulp van kennis en kunde over veranderingsprocessen uit de organisatiekunde. De bijeenkomst was een vervolg op de conferentie ‘Stedenbouw als strategie’ in Rotterdam van juni 2011 en werd vergezeld door een kleine publicatie met het essay ‘teken voor de verandering’. Het betoog van Geert Teisman, hoogleraar bestuurskunde aan de Erasmus Universiteit, bepaalde het perspectief van de dag. Een verschuiving van de wereld van één naar een wereld van meer, en de betekenis daarvan voor het vak van de stedenbouwer. De 20e eeuw was de wereld van één waarheid, één visie, één perspectief. De 21e eeuw kent er meer. Of zoals in het essay verwoord ‘in de stedenbouw gaat het om een multimultimulti-‐perspectief: multi-‐actor, multi-‐level en multi-‐story’.
Volgens Teisman pogen we onze maatschappij te ordenen, maar begrijpen we eigenlijk niet in welk systeem we zitten. In de wereld van meer is niemand de baas, wordt kwaliteit extern bepaald en is adaptief vermogen belangrijker dan wat is vastgelegd. Complexe systemen functioneren als organismen, hebben zelforganiserend vermogen en daarin kunnen kleine verschillen grote gevolgen hebben. Kijkend naar het overzicht van belangrijke, maatschappelijke vraagstukken herkennen we een aantal systemen in verandering. Denk aan ons zorgsysteem (waar 75 miljard per jaar in omgaat), een klimaatsysteem en natuurlijk het financiële systeem. Ook ons ruimtelijke systeem verkeert in een crisis. Dit systeem heeft lang een eigen leven geleid (dankzij schaarste), maar nu vallen er klappen en schuift het systeem op richting een vragersmarkt. Teisman doet de aanbeveling de complexiteit te erkennen, zelfs te omarmen en er verstandig mee om te gaan. Private partijen zijn daar volgens hem al veel verder mee dan de overheid. We moeten daarom naar een overheid als netwerk, zonder doel en procedures. Een overheid die doet aan programmaontwikkeling met de nadruk op synchronisatie van handelen en het managen van netwerken, programma’s en combinaties. Oftewel het toelaten van combinaties die je zelf niet hebt bedacht. De crisis in het ruimtelijke systeem vraagt om een stedenbouwer als secundaire integrator (d.w.z. dat de stedenbouwer niet primair de aanstichter is van de verandering), met de nadruk op het in positie brengen van anderen en het streven naar kwaliteitstoevoegingen ongeacht waar en bij wie het begint. De complexiteit van de diverse systemen zal verder toenemen en de vraag is hoe we daar mee om moeten gaan. ‘Eenvoud waar het kan, complexiteit waar het moet’, is daarop het antwoord van Teisman.
Miranda Reitsma keek terug op haar afgelopen vier jaar als Provinciaal Adviseur en constateert dat werken vanuit een eindbeeld niet meer werkt. Stedenbouw gaat volgens haar over het vormgeven aan de samenleving. Gebrek aan ruimte maakt ordening steeds urgenter, terwijl de samenleving zich daar nu juist tegen verzet. Ook Reitsma wijst in haar betoog op het belang van het proces, maar noemt stedenbouw ook de ruimtelijke verkenning van trends en toekomstmogelijkheden; agenderend en opgaven formulerend, in relatie met planologie en andere wetenschappelijke disciplines. Matthijs Bouw duidt de tijd als een verschuiving van de ´signature age´ naar een ´hybrid age´ en refereert in zijn bijdrage over een veranderende stedenbouw aan zijn eigen ontwerppraktijk. Hij verwijst naar het ziekenhuis en het plan voor de Rivierenwijk, allebei in Deventer. Daar is begonnen met een essay; een vertoog waarin hij zichzelf de vraag stelt, wat treffen we op deze plek aan? Dit heeft geleid tot een proces van verknoping naar ontrafeling en leverde hem het inzicht: integraal gaat het beste locaal.
Leen Verbeek, commissaris van de koningin Flevoland, roept de discipline op zelf nieuwe boegbeelden dan wel ambassadeurs naar voren te schuiven. Hij vraagt zich af waar de spraakmakende plannen zijn gebleven, die je voorheen als bestuurder per se wilde bezoeken. Verbeek wijst op het belang van communicatie -‐ niet in vakjargon -‐ voor de juist vakuitoefening. De stedenbouwer moet in de huid kunnen kruipen van de bewoner of een bestuurder en zich verdiepen in de vraag achter de vraag. Wat wil die burger eigenlijk? Vanaf een geaccepteerde probleemanalyse ontrolt de oplossing zich vanzelf, is zijn stelling. Nuttige kennis daarbij komt uit het procesmanagement en de sociale psychologie. Zijn huidige werkgebied, Flevoland, noemt Verbeek een museum van niet afgemaakte projecten, zoals de A30, de Zuiderzeelijn, diverse weginfrastructuurprojecten en de drooglegging van de Markermeer. Die situatie vraagt volgens Verbeek om een andere manier van planontwikkeling en om plannen met een sterk en helder raamwerk met ruimte voor evoluerende meningen.
Enno Zuidema en Dorien de Wit sloten de dag af met een samenvatting van de workshops, stadscafés geheten, die tevens opmaat zijn naar de leergangen. Een aantal conclusies waarmee men de vervolgfase van dit project Stedenbouw als veranderkracht ingaat luidt als volgt. Stap voorbij het auteurschap: niet je ontwerp, maar de werking daarvan is jouw bijdrage. Convergeer en divergeer voortdurend: groot denken en klein beginnen. Perspectief wordt geboden door hulp uit de veranderkracht: ontwikkel competenties in communicatief en verbindend vermogen met een verbindende gesprekstechniek en communicatiestijl. Ga op zoek naar de energie en maak een bewuste rolkeuze: die van regisseur, procesbegeleider, inspirator, helper of expert. In de komende maanden zal in kleine groepen verder worden gewerkt met deze conclusies op verschillende plekken in het land. Daarbij zal de eigen praktijk van de deelnemers nadrukkelijk centraal worden gesteld. Voorjaar 2012 kunnen we daar de resultaten van verwachten.
Stedenbouw als veranderkracht is een programma van Trancity, AIR – Rotterdam, Enno Zuidema Stedebouw, De Beuk Organisatieadvies. Meer informatie over de leergangen is te vinden op: www.trancity.nl
Zie ook:
- Publicaties in het kader van het programma Stedenbouw als veranderkracht:
* ‘Ontwerp én proces én debat’
* 'Stedenbouwer moet zijn studio uit'
* 'Teken voor de verandering'
Cover: ‘2011.11.27_Stedenbouw als veranderkracht_180px’
Door Jeroen Mensink
Architect/eigenaar bij JAM* architecten
