Is Nederland klaar voor meer eigen verantwoordelijkheid in werk en zorg?

Debatavond Brabant Kennis: Het Nieuwste Organiseren, 9 oktober 2014 | Klokgebouw, Strijp-S Eindhoven

“Zou je voor je oude moeder zorgen?”, vraagt Jan Tromp. Een vraag die we ons allemaal zullen moeten stellen. “En ben je dan een slecht mens, als je niet voor je ouders zorgt? Ben je in de nieuwe verhoudingen min of meer moreel verplicht om voor je moeder te zorgen?” Volgens Ad Pijnenborg is het in onze samenleving vanzelfsprekend dat zorg wordt geregeld door de overheid en verzekeraars. Die vanzelfsprekendheid gaat weg. Daardoor zal de morele druk groter worden. De verzorgingsstaat is volgens Ad Pijnenborg het grootste succes van de Nederlandse geschiedenis. Het was noodzakelijk na de Tweede Wereldoorlog. Het is echter langzamerhand nodig geworden om de verzorgingsstaat terug te schroeven. “Je zou voor een gedeelte kunnen zeggen dat dit sociale systeem aan zijn eigen succes ten onder is gegaan, het heeft een correctie nodig.” Door technologie kunnen mensen veel sneller organiseren. Mensen zijn zelfstandiger geworden en hebben een grotere behoefte om de regie over hun leven in eigen hand te houden. Daardoor ontstaat er een verschuiving in de vorm van het organiseren. “Het is een onvermijdelijk proces”, aldus Jos van der Lans.

Zelf zorgen

Zorgcoöperatie Hoogeloon, waar Ad Pijnenborg voorzitter van was, is zo’n nieuwe vorm van organiseren. Het is de eerste zorgcoöperatie van Nederland. Het begon met het koken van maaltijden. De werkzaamheden zijn in de afgelopen jaren uitgegroeid naar thuiszorg, dagopvang en een wmo-loket. De coöperatie bouwde twee zorgvilla’s. In deze villa’s wonen op de begane grond ouderen die zorg nodig hebben, terwijl de eerste verdieping wordt verhuurd aan jongeren. Het doel is om voorzieningen in Hoogeloon te behouden zodat mensen niet gedwongen hoeven te vertrekken. Daarnaast bevordert het de leefbaarheid en de solidariteit tussen inwoners van het dorp. “Het is de ultieme coöperatieve vorm. Ze kunnen zelf iets niet bereiken, maar als ze het samen doen, dan lukt het wel”, concludeert Jan Tromp.

Innovatie begint klein

Nederland telt zo’n miljoen zzp’ers. Josje Damsma’s JO Cadeau is een onderneming die zzp’ers “inpakt als een cadeautje”. Mensen kunnen de aangemelde zzp’ers dan “kopen” voor een dienst. Denk hierbij aan iemand die een maaltijd maakt, een museumrondleiding geeft, of een snelcursus fotografie kan leveren. Op deze manier worden op heel kleinschalige manier lokale ondernemers aan het werk gezet. “Je moet klein beginnen wil je innoveren, je kan niet een systeem veranderen in Den Haag. Dit is zo’n voorbeeld van mensen verbinden”, becommentarieert Jos van der Lans.

Betrokkenheid

Na een intermezzo van zanger Mathijs Leeuwis kwamen lokale ondernemers aan het woord. Inspirerende voorbeelden van het bouwen aan vertrouwen, burgerkracht en ondernemerschap. Kortom, de participatiemaatschappij. Een van deze voorbeelden is Loes Leatemia. Zij heeft zich beziggehouden met het versterken van de civic economy en is kwartiermaker van buurtonderneming Noorderpoort Samen Doen in Den Bosch. De Noorderpoort stond al twee jaar leeg en een aantal groepen in de wijk wilden er graag iets mee doen. Deze groepen konden echter niet met elkaar door een deur, waardoor de plannen niet tot uitvoering kwamen. De gemeente wist zich geen raad en vroeg Loes Leatemia om een oplossing te vinden. Ze keek naar wat mensen in de buurt kunnen en willen. Het gebouw is vervolgens gevuld met kleine ondernemingen. Zij programmeren, beheren en exploiteren het pand gezamenlijk. Het samen doen en zelforganiseren is belangrijk geworden. “Het gevoel van eigenaarschap is ontzettend belangrijk. Ze [de buurtbewoners] voelen zich nu ook erg trots”, aldus Loes. “Dit gaat over maatschappelijk aanbesteden, maar wij hebben het vertaald naar buurtbesteden. Samen optrekken met elkaar”. Een ander interessant voorbeeld is WIJEindhoven, een nieuwe samenwerkingsverband onder regie van de gemeente. Het ondersteunt mensen op het gebied van werk, wonen en zorg, waarin Eindhovenaren zelf controle houden over hun leven. Het derde voorbeeld is de Eindhovense woningcorporatie Trudo, dat zich ook richt op bijzondere projecten zoals Strijp-S. Sietske Aussems van Trudo zorgt voor een opvallende cultuur van techniek, design en creativiteit. Door persoonlijke verbindingen aan te gaan weet ze een omgeving te creëren waar verrassende combinaties tot stand komen. “Je hebt echt mensen met betrokkenheid en passie nodig. Je moet er ook voor zorgen dat mensen onderling in gesprek met elkaar komen”, aldus Sietske Aussems. “Je moet een community oprichten”.

Participatiemaatschappij: te gemakkelijk gedacht?

Termen als burgerkracht en zelfredzaamheid worden mensen voor de voeten geworpen. Dit gebeurt wel erg makkelijk, stelt Jan Tromp. “Moeten we daar niet kritischer op zijn?” Josje Damsma is het daarmee eens: “Ik vind dat de overheid wel heel makkelijk kan zeggen dat zij zich terugtrekt. Maar is de achterliggende gedachte het stimuleren van ondernemerschap of alleen maar bezuinigen?” Een vraag die daarbij komt kijken is of mensen niet aan hun lot worden overgelaten. Een duidelijk antwoord is er niet. De huidige ondernemingen laten zien dat er veel mogelijk is. Vaak is er wel enige steun vanuit (lokale) overheden nodig.

Is zo’n cultuur van knusheid en samen zorgen niet veel te idealistisch in de geïndividualiseerde wereld? Dat er een verandering moet komen in de denkwijze van professionals is wel duidelijk. Maar dit moet ook bij familie en vrienden gebeuren. ‘We worden te afhankelijk van onze familie en vrienden’, luidt een stelling voor het publiek. De meningen zijn verdeeld, aan de ene kant is er het vertrouwen dat mensen nog altijd terug kunnen vallen op professionele zorg wanneer het echt nodig is. Aan de andere kant worden sommige mensen op zichzelf en hun directe omgeving teruggeworpen zonder daar zelf iets over te kunnen zeggen. De tafelgasten hebben in ieder geval wel het vertrouwen in de combinatie van zorg door eigen netwerk en het vangnet van de professionele zorg. Zeker door het flexibelere werken van tegenwoordig, kunnen mensen wat meer tijd besteden aan zorg voor hun naasten, beredeneert Josje Damsma. Met deze positieve insteek eindigt het gesprek en de serie debatavonden van BrabantKennis.

Fotografie: Willeke Machiels

Bekijk ook het videoverslag

Zie ook:

- Het Nieuwste Ondernemen: Innovatief ondernemen in Brabant
- Het Nieuwste Verbinden: Cultiveer cultuur en creër krachtige verbindingen
- Zorgzame stad
- Onderneem de stad
- Volksgezondheid in een ondernemende samenleving