Omgevingswet moet lokaal maatwerk faciliteren

Hoe de wet er inhoudelijk uit gaat zien is nog niet bekend. Momenteel ligt het (geheime) conceptwetsvoorstel bij de Raad van State voor advies. De praktijkleerstoel Gebiedsontwikkeling organiseert op 25 september een symposium over de Omgevingswet, met als centraal thema de mogelijke ruimte die de wet gaat bieden aan overheden, private partijen en burgers om nieuwe dynamiek te brengen in gebiedsontwikkelingen. Arjan Bregman, hoogleraar Gebiedsontwikkeling aan de Universiteit van Amsterdam, is een van de key-sprekers en reageert voor Gebiedsontwikkeling.nu alvast op de vraagstelling van het congres. Hij ziet de grote winst van de wet in het leveren van een instrumentarium en de bevoegdheid aan gemeenten om waar nodig af te kunnen wijken van de generieke normen. Voor Gebiedsontwikkeling.nu geven bovendien gedeputeerde in Noord-Brabant Yves de Boer en burgemeester Peter Noordanus van Tilburg hun visie op de voordelen die de Omgevingswet kan gaan betekenen voor gebiedsontwikkeling.

Inhoudelijke innovatie

Professor Bregman, bent u positief over de verbeteringen die de nieuwe wet beoogt te brengen in de ruimtelijkeordeningspraktijk?

Arjan Bregman: ‘Het is belangrijk om allereerst een onderscheid te maken tussen de verschillende dingen die de Omgevingswet doet. Ze voegt tientallen wetten en uitvoeringsbesluiten samen waardoor de regelgeving overzichtelijker wordt. Dat leidt niet per definitie tot een betere praktijk. De bestaande wetsinhoud blijft immers gelijk, het gaat hier om procedurele wijzigingen. Maar daar blijft het niet bij. De wetgever is ook van zins om door middel van de Omgevingswet ruimte te bieden aan maatschappelijk gewenste ruimtelijke ontwikkelingen en de instrumenten ter beschikking te stellen om dat mogelijk te maken. Zo wordt bijvoorbeeld het instrument van de stedelijke herverkaveling geïntroduceerd. Het Rijk laat daarmee zien dat ze ook inhoudelijk wil innoveren met de nieuwe wet.’

Waar ligt wat u betreft de belangrijkste innovatie die de wet kan brengen?

‘In de mogelijkheid tot het leveren van maatwerk. Normen kunnen te rigide zijn, je kunt als gemeente uitzonderingen willen maken. Bijvoorbeeld dat je een bepaald geurhinderniveau moet accepteren als je toch woningen wilt bouwen in een buitengebied of havengebied. Daarmee maak je ruimtelijke ontwikkeling mogelijk die door de hindernormen eigenlijk niet wordt toegestaan, maar waarvan je in maatschappelijk opzicht vindt dat dat wél zou moeten kunnen. De Omgevingswet zou dus niet alleen moeten gaan over duidelijkheid door samenvoeging van de regelgeving, maar de grote winst ligt wat mij betreft in het faciliteren van gewenste maatschappelijke ontwikkelingen door middel van maatwerk. Maar een belangrijk deel van de winst van de Omgevingswet zit in documenten die we nu nog niet kennen. De Toetsversie die wel bekend is ging nog vooral over begrippen en procedures.’

Op welke manier kan de wet dat maatwerk faciliteren?

‘Dat vraagt ten eerste om een zo uitgebreid mogelijke en consistent gevulde gereedschapskist waaruit overheden kunnen kiezen bij het uitvoeren van beleid. Daarbij moeten gemeenten ook de bevoegdheid krijgen om dat lokale maatwerk te kunnen leveren. Maatwerk is niet hetzelfde als simpelweg afwijken van de normen. Het gaat erom dat gezien de kwaliteit van een gebied afwijken van een bepaalde norm beredenaarbaar én toetsbaar is.’

Stevig debat

Maar hoe veranker je de flexibiliteit in de wetgeving? Die is vanuit haar aard toch in de eerste plaats generiek?

‘Maatwerk staat voor mij zeker niet gelijk aan het geven van een vrijbrief en het laten ontstaan van hindersituaties. Maar het kan niet zo zijn dat ontwikkelingen op slot worden gezet door gestelde normen en er vervolgens geen discussie meer mogelijk is. Ten eerste moeten we natuurlijk vastleggen welke normen er in generieke zin gelden, verwijzend naar de nu al geldende normen. Vervolgens moet er dan nauwkeurig worden omschreven onder welke voorwaarden de gemeente de bevoegdheid heeft om af te wijken. Zo zal ze moeten kunnen motiveren dat de leefomgevingskwaliteit op peil blijft, bijvoorbeeld door het verlies van de ene kwaliteit te compenseren met een andere kwaliteit. Voor een deel is dat nu al in tijdelijke zin vastgelegd in de Crisis- en Herstelwet, maar dat vraagt om definitieve verankering in de Omgevingswet. Een stevig publiek debat hoort daar bij.’

Welke voordelen kan de nieuwe wet gaan bieden aan marktpartijen?

‘De regelgeving kan de markt helpen om te zorgen dat iedereen mee doet. Bijvoorbeeld door het introduceren van instrumenten bij herverkaveling die een meerderheid van bereidwillige marktpartijen helpen om een project te kunnen realiseren. Een ander voordeel biedt de mogelijkheid van lokaal maatwerk waarmee het een investeerder toch mogelijk wordt gemaakt een project te realiseren dat door die ene normstelling wordt tegengehouden.’

Dat klinkt positief als het gaat om het wegnemen van belemmeringen bij gebiedsontwikkelingen.

‘Ja, maar let op: de Omgevingswet kan niet alle problemen in gebiedsontwikkelingsland oplossen. Het financieringsvraagstuk en de afwezigheid van afzet los je niet op door de dingen in de regelgeving gemakkelijker te maken. Dat gebiedsontwikkeling nu is gestagneerd vindt deels zijn oorzaak in omstandigheden die buiten het omgevingsrecht liggen. Natuurlijk zijn de problemen voor een ander deel wél te wijten aan de regelgeving, die te ingewikkeld en vooral ook veel te restrictief is. Het PBL-rapport Omgevingsrecht en het proces van gebiedsontwikkeling slaat wat mij betreft de spijker op de kop waar het de belemmering in de wetgeving vooral ziet in haar restrictiviteit.’

Zie ook:

- De nieuwe Omgevingswet en de Algemene wet bestuursrecht. Column Jan Reinier van Angeren
- ‘Noord-Brabant werkt al in de geest van de Omgevingswet’. Interview Yves de Boer
- 'Laat de wet geen trendbreuk veroorzaken'. Interview Peter Noordanus
- Congres Omgevingswet 25 september 2013
- Schultz: 'Vertrouw op lokale democratie bij Omgevingswet'
- PBL-rapport 'Omgevingsrecht en het proces van gebiedsontwikkeling
- Themapagina Omgevingswet