Healing environment als katalysator voor de herontwikkeling van GGZ-instellingsterreinen

2 juni 2013

6 minuten

Onderzoek De helft van de geplande herontwikkeling van de instellingsterreinen ligt stil door onder andere forse bezuinigingen in de zorg als gevolg van het nieuwe financieringsstelsel, lastige externe financiering en politieke onzekerheden. De huidige staat van de instellingsterreinen wordt omschreven als slecht en de bijbehorende transformatiebehoefte is groot. De invoering van het nieuwe financieringsstelsel en de huidige crisis vragen dan ook om een andere aanpak van de herontwikkeling van deze terreinen.

Scriptie: TAKE CARE! Healing environment bij GGZ-instellingsterreinen

Karin van Dijk heeft in haar afstudeeronderzoek (Real Estate & Housing, TU Delft en Fakton) gekeken hoe GGZ instellingsterreinen op duurzame wijze kunnen worden herontwikkeld, door deze te transformeren tot Healing Environment. Het onderzoek concretiseert het concept Healing Environment en reikt een aanpak aan waarmee gestuurd kan worden op de realisatie van een Healing Environment.

Naast theoretisch onderzoek zijn vijftien interviews uitgevoerd en drie cases geanalyseerd: Erasmus MC, De Hogeweyk en GGZ Lentis. De bevindingen en ontwikkelde gebiedsingrepen zijn getest door middel van een casestudie bij GGZ Centraal.

Waardecreatie in de zorg wordt essentieel door de invoering van de integrale kostprijs

Uit het theoretisch onderzoek blijkt dat GGZ-instellingen strategisch moeten sturen op vastgoed. Door de invoering van de integrale kostprijs in de zorg zijn de prestaties van het vastgoed essentieel geworden. Zorgvastgoed is indien het niet optimaal wordt benut een risico voor zorginstellingen. Bij de herontwikkeling van instellingsterreinen staat waardecreatie daarom centraal. Het vastgoed dient meer toegevoegde waarde te leveren aan het zorgproces. In de literatuur wordt een zorgomgeving die waarde toevoegt een Healing Environment genoemd. Door een instellingsterrein te transformeren tot Healing Environment, draagt deze bij aan het zorgproces.

Door middel van interviews met een vijftiental mensen (vastgoedmanagers, directeuren van GGZ-instellingen, vastgoedadviseurs, architecten en beleggers) is inzicht verkregen in de snel veranderende zorgmarkt. De geïnterviewden onderstrepen dat de financiële houdbaarheid van instellingsterreinen onder druk staat. Bovendien blijkt uit de interviews dat veel GGZ-instellingen recentelijk zijn overgestapt op strategische vastgoedplannen. In de praktijk blijkt vaak nog een kloof te bestaan tussen de zorgwereld en de vastgoedwereld. Het vastgoed had door de gegarandeerde bekostiging financieel geen belang bij de zorg. Door de invoering van de integrale kostprijs is het essentieel dat het vastgoed het zorgproces kwalitatief en financieel ondersteunt; een suboptimale aanwending tast het budget voor de zorg aan en een hoogwaardige kwaliteit draagt omgekeerd bij aan een efficiënter zorgproces. Bij duurzame ontwikkeling ligt de nadruk op waardecreatie op de lange termijn. Uit de interviews blijkt dat de meerwaarde van duurzame maatregelen door GGZ-instellingen nauwelijks erkend worden. Het zorgproces is en blijft primair. De holistische aanpak van Healing Environment spreekt daardoor wel aan, maar de geïnterviewden hadden moeite met het concreet invullen van het concept.

Met de casestudies is gekeken naar de mogelijkheden van duurzame gebiedsontwikkeling in de zorg. Bij de casussen Erasmus MC, De Hogeweyk en GGZ Lentis zijn en/of wordt vanuit het perspectief van de patiënt, vaak door middel van duurzame maatregelen, een omgeving gerealiseerd die ondersteunend is aan het primaire proces van de zorginstelling.

Realisatie van een Healing Environment

Om een Healing Environment te realiseren bij de herontwikkeling van een GGZ-instellingsterrein is gebruik gemaakt van de sturingsmethode ‘Fusie van Belangen’ (Van Hal, 2009), één van de principes van duurzame gebiedsontwikkeling. Met deze methode wordt door het fuseren van de belangen People, Planet en Profit naar een gemeenschappelijk belang gezocht, om zo win-winsituaties te creëren. Uit het onderzoek blijkt dat de belangen zorg, vastgoed en duurzame ingrepen een rol spelen bij de realisatie van een Healing Environment bij de herontwikkeling van GGZ-instellingsterreinen. Het concept Healing Environment kan daarbij als gemeenschappelijk belang dienen, blijkt uit de literatuur.

Vergelijken we de aanpak van de geanalyseerde voorbeeldcasussen met de ‘Fusie van Belangen’-methode dan kan geconcludeerd worden dat bij alle drie de casussen de zorg (People) wordt verbonden met het vastgoed (Profit) door middel van duurzame ingrepen (Planet). Het resultaat van het Erasmus MC, de Hogeweyk en de nieuwbouw bij GGZ Lentis kan gedefinieerd worden als een Healing Environment.

De financiële haalbaarheid van de realisatie van een Healing Environment bij de herontwikkeling van een GGZ-instellingsterrein ontstaat door de vastgoedexploitatie te koppelen aan de zorg, waardoor een integrale businesscase ontstaat. De invoering van de prestatiebekostiging bevordert deze koppeling. Er zijn nog geen concreet meetbare resultaten over de effecten van gebiedsingrepen op de zorg.

Conceptueel model Healing Environment

Uit de literatuur, interviews en casussen is geconcludeerd dat bij de herontwikkeling van GGZ-instellingsterreinen de belangen van zowel zorg als vastgoed behartigd dienen te worden. Het concept Healing Environment biedt mogelijkheden om de werelden van de zorg en vastgoed op een duurzame manier bij elkaar te brengen. Tegelijkertijd is gebleken dat er behoefte is aan het concretiseren van het concept op gebiedsniveau.

Op basis van deze bevindingen is een conceptueel model ontwikkeld waarbij Healing Environment de belangen van de zorg en het vastgoed verbindt door middel van duurzame gebiedsmaatregelen. Het begrip Healing Environment is hierbij geoperationaliseerd aan de hand van de zes thema’s van duurzame gebiedsontwikkeling. De thema’s zijn: Gebiedsmanagement, Welzijn, Toekomst rendement, Ruimtelijke ontwikkeling, Bronnen en Gebiedsklimaat. Daarnaast is Healing Environment geconcretiseerd middels het ontwerpen van duurzame gebiedsingrepen.

‘Healing environment als katalysator voor de herontwikkeling van GGZ-instellingsterreinen - Afbeelding 1’

Klik voor de volledige afbeelding

Toetsing

Als dieptecases zijn de instellingsterreinen Zon & Schild in Amersfoort en Veldwijk in Ermelo van GGZ Centraal geanalyseerd. Door middel van een workshop met de vastgoed- en zorgprofessionals van GGZ Centraal is het conceptuele model met de ontwikkelde gebiedsingrepen getoetst. Hieruit kan geconcludeerd worden dat het aansluit bij de belevingswereld van de deelnemers en beide belangen behartigt. Met de workshop werd hiermee draagvlak gecreëerd voor een duurzame herontwikkeling van het instellingsterreinen.

Resultaat

Op basis van de toetsing bij GGZ Centraal is een waaier met de duurzame gebiedsingrepen ontwikkeld. De waaier presenteert uiteindelijk eenendertig concrete duurzame gebiedsingrepen die toepasbaar bij de herontwikkeling van GGZ-instellingsterreinen.

‘Healing environment als katalysator voor de herontwikkeling van GGZ-instellingsterreinen - Afbeelding 2’

Klik voor de volledige afbeelding

Om het proces van kosten-denken naar prestatie-denken te ondersteunen is daarnaast een workshop ontwikkeld op basis van de sturingsmethode ‘Fusie van Belangen’. De waaier kan tijdens een workshop ingezet worden om te stimuleren en duurzame ingrepen in het gebied en de gebouwen te concretiseren op een locatie.

Eindconclusie

Het onderzoek legt een eerste basis voor het fuseren van de belangen vastgoed en zorg tot het gemeenschappelijke belang van een Healing Environment. Duurzame gebiedsingrepen verbinden de belangen van vastgoed en zorg. Met het onderzoek is Healing Environment geconcretiseerd aan de hand van duurzame gebiedsingrepen. Hiermee ontstaat een gemeenschappelijke taal voor zorg en vastgoed.

De meerwaarde van een Healing Environment bestaat uit de ‘nieuwe’ rol van vastgoed in het primaire zorgproces. Effecten die hieruit ontstaan zijn: productiviteit, winstgevendheid en onderscheidend vermogen. Uit het onderzoek blijkt dat Healing Environment bruikbaar is bij de herontwikkeling van GGZ-instellingsterreinen. Waarbij Healing Environment de samenwerking tussen zorg en vastgoed bevordert.