Zelfbewuste middenklasse claimt de stad

Zeker in Amsterdam wordt ‘de historische val van de PvdA’ (paywall) als een verschuiving van de koers gezien. De sociaal-democraten staan traditioneel voor de belangen van de lagere klassen en een grote overheidsbemoeienis. De partij houdt vast aan de omvang van de sociale huurvoorraad en de verplichte 30% bij nieuwbouw. De sociale huurvoorraad bedraagt maar liefst 60% van de totale woningvoorraad in de hoofdstad. Volgens het CBS woont 30% van de huishoudens in de sociale huur scheef. De woningmarkt zit in Amsterdam met een gebrek aan modale huur- en koopwoningen volledig op slot. Het gebrek aan duurdere huurwoningen maakt het onmogelijk voor de middenklasse om binnen de stad door te stromen. Dit noemde econome Barbara Baarsma in Het Parool ‘de a-sociale sociale huur’. De middenklasse is veroordeeld tot scheefwonen of de traditionele overloopgemeenten. Met de keuze voor het liberale D’66 ‘claimt’ de hoogopgeleide, zelfbewuste middenklasse nu de stad en breekt ze de oude machtsbasis open. De kenniseconomie dringt door in de politieke verhoudingen. D’66 staat wat betreft het wonen-dossier, evenals de VVD, voor een substantiële vermindering van de sociale woningvoorraad tot 45% onder meer door het bijbouwen van modale huurwoningen.

Burgerinitiatieven

In Rotterdam, de stad met een relatief lager opgeleide bevolking, was het in tegenstelling tot de drie andere grote steden niet D’66 dat de grootste werd. In Rotterdam werd met de overwinning van Leefbaar Rotterdam een lokale partij de grootste. De partij heeft als motto ‘een schoon, heel en veilig Rotterdam’. Wat wonen betreft wil Leefbaar af van een doorgeschoten fixatie op internationale uitstraling en bijbehorende ‘gebouwenpuree’ en ‘modernistische smaakpolitie’, en terug naar herkenbaarheid voor de Rotterdammers zelf. Leefbaar stimuleert burgerinitiatieven voor de leefomgeving en wil meer trots, zeggenschap en gezelligheid in de wijk. Met voormalig Leefbaar-wethouder Marco Pastors heeft de partij overigens een topambtenaar die zich al een aantal jaar via een mix van ruimtelijke en sociale aanpak (met veel aandacht voor scholing en toegang tot de arbeidsmarkt) intensief en met een no-nonsense-houding inzet voor de verbetering van Rotterdam Zuid. Ook werkt Rotterdam sinds enige jaren met Gebiedscommissies, om de link tussen bestuur en lokaal te versterken. Niet alleen in Rotterdam maar ook in veel kleinere gemeenten wonnen lokale partijen. Dit is te interpreteren als de betrokkenheid van de burger bij lokale issues, zoals het beheer van de openbare ruimte. Toch is het niet de voorhoedegroep van de bottom-up beweging die tot dit electoraat gerekend mag worden. Zij zal, in ieder geval in de steden, eerder voor het liberale D’66 zijn gegaan. Uit analyse blijkt dat het overwegend oudere, conservatieve kiezers zijn die een voorkeur voor lokale partijen hebben uitgesproken, deels bij gebrek aan deelname van de PVV in hun gemeente. ‘Lokalo’s kloppen de gevestigde orde’, kopte het AD. Dit geldt echter duidelijk niet voor de steden, die niet conservatief, maar in tegendeel liberaal kozen. De al jaren groeiende tegenstelling in Nederland tussen stad en platteland wordt steeds scherper.

Cultuuromslag

Ongeacht de nieuwe kleur van de stad, voor alle gemeenten geldt dat ze toe moeten naar een nieuwe manier van werken waarin ze zich opnieuw moeten zien te verhouden tot de burger. Alle gemeentelijke diensten van de grote steden zijn inmiddels gereorganiseerd, alleen Amsterdam zit er nog midden in, waarbij ook de stadsdelen samen moeten met de centrale diensten. Niet langer neemt de gemeente het initiatief voor ruimtelijke ontwikkeling, maar moet zij dat laten aan burgers en coalities van partijen. Een actief grondbeleid is voor de meeste steden echt verleden tijd. Partijen vragen om een radicaal snoeien in de regelgeving (ontslakken) en een algeheel ‘loslaten’ van ambtenaren. DRO Amsterdam nodigde onlangs kantelgoeroe Jan Rotmans uit om haar ambtenaren bij te praten over ‘even helemaal niets doen’. Toch betekent loslaten niet per definitie achteroverleunen. De ambtenaren in Amsterdam krijgen juist een intensieve bijscholing in vraaggericht en ondernemend werken. Gemeenten moeten leren in te spelen op de wisselende coalities die deel uit maken van de nieuwe organisatiestructuur in wat Hans Boutellier noemt de improvisatiesamenleving. Aan participatie kleeft de bijsmaak van visieloze bezuinigingen, maar de betrokkenheid van burgers neemt juist toe, constateren onder anderen onderzoeker Jos van der Lans en cultuurhistoricus/schrijver David van Reybrouck.

Zie ook:

- Naar een ondernemende overheid
- Ymere in transitie: zoektocht naar de nieuwe corporatie
- Suikerunie-terrein Groningen
- Actieteam Ontslakken: inmiddels 25 pilotgemeenten

Decentralisatie

Participatie betekent echter niet dat de overheid niet aanwezig is, stelt Van der Lans. De gemeenten moeten bovendien integendeel juist flink aan de bak met de komende decentralisaties op het gebied van zorg en welzijn (o.a. WMO, AWBZ, Werk en Inkomen). Een nieuwe organisatie van de gezondheidszorg zal een flinke impact hebben op de (inrichting van de) wijk en daarmee op gebiedsontwikkelingen. De invulling van de nieuwe taken is op dit moment nog volkomen ongewis voor de gemeenten en speelde dan ook nauwelijks een erg concrete rol in de verkiezingsprogramma’s. In de praktijk wordt steeds meer ingezet op gebiedsgericht werken door middel van wijkteams, waarin de verschillende sectoren zijn vertegenwoordigd. Een grote opgave daarbij is om de ruimtelijke wereld op structurele en operationele wijze te verknopen met die van de gezondheidszorg en het sociale domein. De rol van de corporaties moet terug naar de kerntaken (bouwen en beheren van sociale huurwoningen), vinden de meeste partijen aldus een analyse van Corpovenista van de partijprogramma’s. Alleen PvdA, SP en CDA zien leefbaarheid in de wijk in brede zin als taak van de corporaties, onder andere door middel van de bouw van buurt- en zorgvoorzieningen.

Zie ook:

- Aedes 'Gemeenteraadsverkiezingen: analyse verkiezingsprogramma's'
- Aedes Rapport gemeenteraadsverkiezingen 2014
- Game over: zorg wordt leefplezier

Gelijk speelveld

De vraag aan de gemeentelijke diensten is complex. Zij moeten zich reorganiseren om resultaatgerichter te werken en dichter bij de samenleving te acteren. Tegelijkertijd ontkomt de overheid er per definitie niet aan om boven de partijen te staan, als hoeder van het algemeen belang middels het democratische principe. Zij moet kaders scheppen, continuïteit bieden, visie hebben, plannen afwegen, knopen doorhakken en toetsen: kortom een speelveld creëren waarbinnen partijen kunnen participeren en investeren. Een belangrijke opgave daarbij is om daadwerkelijk ruimte te bieden voor wat mensen willen en dat waar nodig om te zetten in beleidskaders. De winst van D’66 in de steden is te zien als een stem voor een nieuwe overheid. D’66 heeft zich in Amsterdam sterk gemaakt voor een substantiële inkrimping van het ambtelijk apparaat en hervorming van de overheid. De stad heeft meer dan ooit een bestuur nodig dat durft los te laten en durft te vertrouwen op de kunde en creativiteit van bewoners en professionals, stelt lijsttrekker Jan Paternotte. Een cultuuromslag die al in gang is gezet door een nieuwe klasse stedelingen, met groot verantwoordelijkheidsgevoel voor hun woon- en werkomgeving. Bijdragen in deze nieuwsbrief bieden elk een eigen antwoord op een andere manier van werken. Met onder andere aandacht voor neoliberale ideeën voor sociale huisvesting, het handhaven van regels met gezond verstand en het vormgeven van de stad door de lokale experts. Buiksloterham in Amsterdam -over de pionierende corporatie- en het Suikerunie-terrein Groningen -over stedelijke ontwikkeling op uitnodiging- illustreren hoe deze werkwijze in de praktijk wordt gebracht.

Zie ook:

- ZoHo Rotterdam: Innoveren door leren verbinden en creëren
- Suikerunie-terrein Groningen
- De pionierende corporatie in de Buiksloterham
- Documentaire: Amsterdam, stad aan het IJ